Το ζήτημα της εγκατάστασης των γόνων δώδεκα αρχοντικών οικογενειών της Κωνσταντινούπολης στην Κρήτη κατά τα τέλη του 12ου αιώνα, προκειμένου να σταθεροποιηθεί η βυζαντινή κυριαρχία στο νησί, συνεξετάζεται με τα ιστορικά γεγονότα που διαδραματίστηκαν από την ανάρρηση του Αλεξίου Β΄ Κομνηνού στον αυτοκρατορικό θρόνο μέχρι την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους σταυροφόρους. Ελέγχεται ως ανακριβής η άποψη παλαιότερων μελετητών που θεωρούσαν πλαστό το σχετικό χρυσόβουλλο του 1182 και που είχαν τοποθετήσει χρονικά τον εποικισμό στην εποχή του Αλεξίου Α΄ Κομνηνού, μετά την επανάσταση του Καρύκη. Το χρυσόβουλλο αντιμετωπίζεται ως γνήσιο, αλλά αλλοιωμένο από μεταγενέστερες επεμβάσεις, και συνδέεται με δυτικές φεουδαλικές συνήθειες και με το ρόλο που ανέπτυξαν οι οικογένειες των δώδεκα αρχοντόπουλων αργότερα, την εποχή της βενετικής κυριαρχίας.