Ο αθωνίτης μοναχός και μετέπειτα άγιος Αθανάσιος υπήρξε επιστήθιος φίλος του Νικηφόρου Φωκά και μετέβη στην Κρήτη για να ενισχύσει τον αγώνα του κατά τη διάρκεια της πολιορκίας του Χάνδακα. Μετά την ανάκτηση του νησιού από τους Άραβες, συνεργάστηκε με τον Ιωάννη τον ερημίτη και τον Νίκωνα τον "Μετανοείτε" για την αποκατάσταση της ορθοδοξίας. Έφερε έτσι εις πέρας την πρώτη αγιορειτική ιεραποστολή. Στη συνέχεια αποσύρθηκε στο Άγιο Όρος, όπου ίδρυσε με την υποστήριξη του Φωκά τη μονή της Μεγίστης Λαύρας και αναδιοργάνωσε τον αγιορειτικό μοναχισμό. Σώζεται το αυτόγραφο τυπικό του αγίου Αθανασίου, από το οποίο δημοσιεύεται ένα απόσπασμα.